کشور‌های منطقه در جست‌وجوی امنیت درون‌زا
امید محسنی - «شیخ محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی»، نخست وزیر قطر، به سی‌ان‌ان می‌گوید: «ما فکر می‌کردیم که با افراد متمدن سر و کار داریم. این روشی است که ما با دیگران برخورد می‌کنیم؛ و اقدامی که (نتانیاهو) انجام داد - من نمی‌توانم آن را توصیف کنم، اما یک اقدام وحشیانه است. این تروریسم است. ما خیانت دیده‌ایم.» این نخستین بار بود که خاک قطر مستقیماً هدف حمله اسرائیل قرار گرفت، کشوری که سال‌های اخیر سیاست خارجی خود را بر نقش‌آفرینی میانجی‌گرانه و نزدیکی به آمریکا بنا کرده و میزبان پایگاه العدید، بزرگ‌ترین پایگاه نظامی ایالات متحده در منطقه است.
این روند برای کشور‌های عربی یک پیام مهم داشت. برای دهه‌ها این معادله پابرجا بوده که آمریکا سلاح در اختیار گذاشت، ناو هواپیمابرش را در منطقه مستقر کرد و این موضوع را با تضمین امنیت در عرصه بین‌المللی پوشش سیاسی داد، اما ناگهان چراغ‌های خطر در اتاق تاریک و «لابیرنت سایه قدرت» روشن شد. واکنش‌های فوری مصادف با این احساس خطر آغاز شده است.
نشست شورای همکاری و فرصت بازتعریف امنیت
نشست شورای همکاری خلیج فارس و کشور‌های عربی و اسلامی، در شرایطی برگزار می‌شود که اعتماد به آمریکا تحت فشار جدی است. تحلیلگران می‌گویند این نشست می‌تواند نقطه عطفی برای ایجاد چارچوب امنیتی منطقه‌ای باشد، که امنیت جمعی کشور‌های عضو را تضمین کند و وابستگی مطلق به ایالات متحده را کاهش دهد. یاسمین فاروق، مدیر پروژه در «گروه بحران بین‌المللی» می‌گوید: «برداشت منطقه‌ای این است که در بدترین حالت آمریکا نمی‌خواست جلوی اسرائیل را بگیرد و به آن چراغ سبز داد و در بهترین حالت هم، برایش مهم نبود که حاکمیت متحدانش زیر پا گذاشته شود.»
آنچه که در صحنه اصلی سیاست دیده می‌شود این است که با وجود شکاف‌های گذشته با قطر، همسایگانش این حمله را تعرضی به حاکمیت جمعی خود دیدند. اما این سوال وجود دارد که پیامد‌های جنگ اسرائیل در غزه و کارزار‌های نظامی‌اش در سراسر منطقه، کشور‌های منطقه را به هم نزدیک‌تر کرده است؟ شواهد نشان می‌دهد آنها تلاش می‌کنند از همبستگی به عمل برسند، گرچه در کوتاه‌مدت، احتمالاً تغییر سریع در روابط با واشنگتن رخ نخواهد داد. آمریکا همچنان سعی می‌کند در ظاهرپشتوانه امنیت و نظم اقتصادی باشد و گسست شتاب‌زده‌ای در دستور کار قرار نگیرد. اما آنها ممکن است آرام‌آرام درخواست‌های آمریکا را رد کنند.
امارات، عربستان و مصر پیشتاز این بازنگری خواهند بود. امارات معاون سفیر اسرائیل را احضار کرده و عربستان و مصر تماس‌های دیپلماتیک فشرده‌ای با قطر برقرار کرده‌اند. این تحرکات نشان می‌دهد که کشور‌های عربی و اسلامی قصد دارند با ایجاد مکانیسم‌های هماهنگ‌تر ازگذشته، تهدیدات مستقیم و اقدامات یکجانبه را مدیریت کنند. برخی بر بازیابی نقش تاریخی مصر تاکید دارند. تحلیلگران روابط بین‌الملل معتقدند بعد از میانجیگری قاهره در موضوع ایران و آژانس، مصرمی‌تواند در چارچوب یک ائتلاف منطقه‌ای نقش کلیدی و تاریخی خود را ایفا کند و به‌عنوان مرکز مهم در ثبات منطقه‌ای و مدیریت بحران‌ها حضور داشته باشد.
راهکار‌های عملی برای شکل‌دهی به ائتلاف
آنچه این روز‌ها در لایه‌های پنهان رایزنی‌های سیاسی خلیج فارس جریان دارد، چیزی فراتر از واکنش‌های لحظه‌ای به بحران‌های امنیتی است. این تحرکات نشانه‌ای از یک ضرورت تاریخی‌اند؛ ضرورت امنیت‌سازی از درون. حمله اخیر اسرائیل به قطر و پیش از آن به ایران، بار دیگر این واقعیت را آشکار ساخت که الگوی قدیمی اتکا به آمریکا به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی امنیت، در حال فرسایش است. در مقابل، توجه روزافزون به ایجاد کانال‌های ارتباطی مستقیم میان کشور‌های عضو، نظام اطلاع‌رسانی سریع در شرایط بحران، نشست‌های مستمر برای تبادل داده‌های امنیتی و تصمیم‌گیری جمعی در برابر تهدیدها، همه بیانگر شکل‌گیری تدریجی یک منطق تازه است: بازدارندگی مشترک نه از بیرون، بلکه از دل منطقه. این بازدارندگی می‌تواند با توسعه قدرت دفاعی مشترک، استفاده هوشمندانه از منابع مالی به‌عنوان اهرم فشار سیاسی، و سرمایه‌گذاری در صنایع امنیتی و تکنولوژیک منطقه‌ای معنا یابد.
از سوی دیگر، محدودسازی نفوذ پروژه‌های خارجی همچون «توافقات ابراهیم» و کاهش دسترسی واشنگتن به سرمایه‌های مالی خلیج فارس، به‌عنوان هدفی بلندمدت مطرح می‌شود؛ روندی که می‌تواند وابستگی سنتی به آمریکا را نه یکباره، بلکه به تدریج و در لایه‌های مختلف سیاست و اقتصاد تضعیف کند. پاتریک تروس، سفیر پیشین آمریکا در قطر که در ساخت پایگاه العدید نقش داشت، می‌گوید: «نتایج این اتفاقات در قالب تغییرات کوچک بروز می‌کند، اما روی هم انباشته می‌شود. ما در آغاز متوجه نخواهیم شد، اما قطر، عربستان و کشور‌های منطقه دیگر به خاطر ما ریسک نخواهد کرد.»
در این چشم‌انداز، نشست اضطراری شورای همکاری خلیج فارس و نشست سران کشور‌های اسلامی و عربی دیگر صرفاً یک واکنش نمادین به یک بحران مقطعی نیست، بلکه می‌تواند نقطه عزیمت باشد؛ آغازی برای بازتعریف معادله‌ای که دهه‌ها امنیت منطقه را به چتر واشنگتن گره زده بود. اکنون، امنیت جمعی و بازدارندگی منطقه‌ای نه یک انتخاب سیاسی، بلکه ضرورتی وجودی برای بقا و استقلال کشور‌های منطقه به‌شمار می‌آید.
انتهای پیام/
پربیننده ترین‌ها
کتاب‌ها
داستان‌ها و تجربه‌های زهرا شیخی را در ایمیل خود دریافت کنید!
رایگان عضو شوید و اولین نفری باشید که نوشته‌ها و یادداشت‌های جدید زهرا شیخی را می‌خواند.